ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
Ο
Εθνικός Δρυμός της Πάρνηθας δημιουργήθηκε με το ιδρυτικό διάταγμα
του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας (Β.Δ. 644/1961), με το οποίο ορίστηκε
ότι ο πυρήνας του καταλαμβάνει τον κεντρικό όγκο του βουνού
και έχει έκταση 38.000 στρ. περίπου, ενώ η περιφερειακή του
ζώνη είναι περίπου 212.000 στρ. και συμπίπτει με τα διοικητικά
όρια του Δασαρχείου Πάρνηθας. Ισχύουν οι ειδικές διατάξεις "Περί
εθνικών δρυμών και προστατευόμενων περιοχών" του ΝΔ 86/69,
του Ν 998/79, του Ν 1650/86 καθώς και ο Κανονισμός Λειτουργίας
του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας.
Η κήρυξη του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας το 1961 παρά τα σοβαρά
μειονεκτήματά της, αφού δεν κατόρθωσε να περιλάβει στον πυρήνα
του δρυμού το σύνολο του ορεινού όγκου, πρόσφερε τα μέγιστα
στην διατήρηση της φυσικότητας της Πάρνηθας, που παρέμεινε σήμερα
ο σημαντικότερος βιότοπος της Αττικής γης με πραγματικά ανέπαφη
φύση.
Με την κήρυξη του Εθνικού Δρυμού, αποφεύχθηκαν φαινόμενα τύπου
Πεντέλης (λατομεία, οικισμοί, πυκνότατο δίκτυο δρόμων κτλ.),
τα οποία θα άλλαζαν τελείως την οικολογική ισορροπία της περιοχής.
Στον
πυρήνα είχαν περιληφθεί μόνο τα δημόσια δάση και οι δασικές
εκτάσεις, καθώς και μια έκταση 12.000 στρ. της Ι.Μ. Πετράκη,
η οποία απαλλοτριώθηκε αναγκαστικά υπέρ του δημοσίου και είχαν
μείνει εκτός πυρήνα περιοχές όπως τα δάση του Τατοΐου, της Σαλονίκης
και του Λοιμικού.
Οι ανθρώπινες επεμβάσεις στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας
προϋπήρξαν της κηρύξεώς του (στρατιωτικές μονάδες, ορειβατικά
καταφύγια, ξενοδοχείο, καζίνο κτλ.) και συνεχίστηκαν και μετά
την κήρυξή του (περιφερειακός δρόμος, χώροι αναψυχής, εκτεταμένες
εξυγιαντικές υλοτομίες λόγω επιδημιών φλοιοφάγων εντόμων).
Σχέδιο
Διαχείρισης
Ο σχεδιασμός της διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών και
η προστασία της φύσης γενικότερα γίνεται σύμφωνα με την υφιστάμενη
ειδική νομοθεσία. Με αυτή τη νομοθεσία κατοχυρώνονται ορισμένα
βασικά στοιχεία απαραίτητα στον διαχειριστή, ώστε να ανταποκριθεί
αποτελεσματικά στην ευθύνη που αναλαμβάνει για την προστασία,
οργάνωση και λειτουργία μιας προστατευόμενης περιοχής.
Η διαχείριση βέβαια έχει να επιλύσει και να συμβιβάσει πολύπλοκα
βιολογικά και κοινωνικοοικονομικά προβλήματα, που διαφέρουν
από περιοχή σε περιοχή. Το Σχέδιο Διαχείρισης μιας προστατευόμενης
περιοχής καθορίζει τους σκοπούς και την πολιτική που ισχύει
για την περιοχή αυτή, περιγράφει τους λόγους που οδήγησαν στην
δημιουργία της, αναφέρεται στα μέσα οργάνωσης και λειτουργίας
της και στην παροχή των αναγκαίων πόρων για την αποτελεσματική
διαχείριση και την επίτευξη των στόχων κήρυξής της και ισχύει
για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Μετά την καταστροφή μεγάλου
μέρους του Δρυμού από την πυρκαγιά της 28/06/2007, η μέχρι τώρα
διαχείριση του Δρυμού θα επανεξεταστεί, λαμβάνοντας υπόψη τα
νέα δεδομένα. Ιδιαίτερα μεγάλη προσπάθεια πρέπει να γίνει για
την επαναδημιουργία του καμένου ελατοδάσους.
Η προσπάθεια αυτή λόγω των κλιματοεδαφικών συνθηκών που επικρατούν
στην Πάρνηθα θα είναι επίπονη, μακρόχρονη και δαπανηρή. Δεν
αναμένεται η δημιουργία ελατοδάσους στην πρότερη μορφή του ακόμα
και στις καλύτερες θέσεις, πριν να περάσουν 40-50 χρόνια.
Οι σημαντικότερες αρχές που πρέπει να τηρούνται στην διαχείριση
μιας προστατευόμενης περιοχής είναι:
• Η βαθιά γνώση των οικολογικών και κοινωνικών συνθηκών,
• η προστασία και η χρήση (εκμετάλλευση) της φύσης και των φυσικών
πόρων πρέπει να θεωρούνται σαν ένα ενιαίο σύνολο και να γίνονται
μόνο με αειφορικές μεθόδους,
• τα τοπικά και ιδιωτικά ενδιαφέροντα και συμφέροντα πρέπει
να υποτάσσονται σε αυτά του γενικότερου κοινωνικού συνόλου αλλά
και σε εκείνα του μέλλοντος,
• όλα τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα και διαδικασίες απαιτούν
σύνθετες λύσεις.
Η
διεθνής εμπειρία και πρακτική από παρόμοιες περιπτώσεις έδειξε
ότι στην διαχείριση των Δρυμών πρέπει να αποφεύγονται ακραίες
ενέργειες. Ούτε η απόλυτη προστασία σε ολόκληρη την έκταση του
Δρυμού ούτε η πλήρης “αξιοποίησή του” οδηγούν στα επιθυμητά
αποτελέσματα.
Η ισορροπία μεταξύ των δύο ανωτέρω ακραίων καταστάσεων θα επιτευχθεί
στα πλαίσια εφαρμογής ενός ενιαίου και πλήρους διαχειριστικού
σχεδίου που θα λαμβάνει υπόψη όλες τις ιδιαιτερότητες και τις
πραγματικές δυνατότητες του Δρυμού και θα προγραμματίζει μακροπρόθεσμα
τα απαραίτητα μέτρα και έργα.
Προκειμένου να ανταποκριθεί στις
παραπάνω απαιτήσεις το
Σχέδιο Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας (8 τόμοι), που
συντάχθηκε το 1997 και η ισχύς του λήγει στο τέλος του 2007,
έγιναν πολύμοχθες και μακροχρόνιες έρευνες πεδίου, μελετήθηκε
σε βάθος η υπάρχουσα βιβλιογραφία, ερευνήθηκαν τα αρχεία του
Δασαρχείου Πάρνηθας και άλλων υπηρεσιών, έγινε συνεργασία με
ειδικούς επιστήμονες σε επί μέρους συγκεκριμένα θέματα και συγκεντρώθηκαν
τα πορίσματα όλων των γνωστών σ’ εμάς ερευνητικών και άλλων
εργασιών, που αφορούσαν σημαντικά θέματα του φυσικού περιβάλλοντος
της Πάρνηθας, το οποίο και αντιμετωπίσθηκε σαν ενιαίο φυσικό
οικοσύστημα και προτείνεται ενιαία διαχείριση, άσχετα με το
ιδιοκτησιακό καθεστώς των επιμέρους εκτάσεων.
Έτσι το Σχέδιο Διαχείρισης εκτός από ένα γενικό MASTER ΡLΑΝ
(διαχείριση βλάστησης, πανίδας, αναψυχή, έργα, εργασίες κτλ)
αποτελεί και μία πολύ μεγάλη βάση δεδομένων σε έντυπη και ηλεκτρονική
μορφή, που θα αποτελέσει την αφετηρία για την σύνταξη επιμέρους
μελετών και θα βοηθήσει ουσιαστικά τους μελετητές, στην έρευνα
των διαφόρων παραμέτρων του φυσικού περιβάλλοντος του Δρυμού.
Διαχειριστικοί
στόχοι
Παίρνοντας υπόψη τις αξίες, τις ιδιαιτερότητες, τα δεδομένα
και τις δυνατότητες που δημιουργεί η κήρυξη του Εθνικού Δρυμού
της Πάρνηθας, προσδιορίστηκαν κατά σειρά σπουδαιότητας οι στόχοι
διαχείρισης του Δρυμού, οι οποίοι είναι:
• Η βελτίωση των συνθηκών διοίκησης, διαχείρισης και λειτουργικής
οργάνωσης του Δρυμού,
• η αναδημιουργία των καμένων δασών του Εθνικού Δρυμού,
• η αναγκαστική απαλλοτρίωση των δουλειών που ισχύουν σε επιμέρους
εκτάσεις του Δρυμού και δεν συμβιβάζονται με τους σκοπούς ίδρυσής
του,
• η προστασία και διατήρηση των ιδιαίτερων αξιών του Δρυμού
από την άποψη του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής
κληρονομιάς, με παράλληλη προσπάθεια για επανόρθωση των οικολογικών
και άλλων ζημιών που έχουν προκαλέσει οι διάφορες ανθρώπινες
δραστηριότητες στο Δρυμό (εγκαταστάσεις, χώροι αναψυχής κτλ.),
• η οργάνωση του Δρυμού για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών,
• ανάδειξη των αξιών του,
• δημιουργία ευκολιών περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ενημέρωσης,
• έλεγχος της υφιστάμενης υπαίθριας αναψυχής, ώστε να μην δημιουργείται
ζημία στο φυσικό περιβάλλον,
• η συμβολή στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, σε συμφωνία
πάντα με την διατήρηση των αξιών και της φυσιογνωμίας του Δρυμού,
• η προστασία του Δρυμού από τις πυρκαγιές και την αυθαίρετη
δόμηση,
• η απομάκρυνση των υφισταμένων εγκαταστάσεων που αντιστρατεύονται
τους σκοπούς κηρύξεως του Δρυμού.
Ζώνες
προστασίας
Η διάκριση “Ζωνών προστασίας” (Ζωνοποίηση) σε μία προστατευόμενη
περιοχή είναι το σημαντικότερο διαχειριστικό μέτρο. Όλες οι
εκτάσεις του Δρυμού δεν έχουν την ίδια σπουδαιότητα όσον αφορά
τις αξίες και τα οικοσυστήματα και δέχονται σε διαφορετικό βαθμό
πίεση από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Είναι λογικό, εκτάσεις με τους ευαίσθητους βιότοπους, τα αξιόλογα
μνημεία κτλ. να προστατεύονται περισσότερο από άλλες εκτάσεις,
στις οποίες τα οικοσυστήματα είναι πιο σταθερά και οι ανθρώπινες
δραστηριότητες είναι περισσότερο έντονες.
Η διάκριση των ζωνών προστασίας βασίζεται σε προσεκτική εκτίμηση
των αξιών, των αναγκών και των προβλημάτων που υπάρχουν σε κάθε
περιοχή, με σκοπό την προστασία, διατήρηση και ανάπτυξη των
φυσικών πόρων της περιοχής. Η κάθε ζώνη πρέπει να ορίζεται με
σαφή και εύκολα αναγνωρίσιμα όρια, να έχει συγκεκριμένους αντικειμενικούς
στόχους και να είναι εύκολα κατανοητός ο σκοπός της διαχείρισής
της.
Στον Εθνικό δρυμό Πάρνηθας σύμφωνα με το διάταγμα "Καθορισμός
Ζωνών Προστασίας του Ορεινού Όγκου Πάρνηθας" (ΦΕΚ 336/24-07-2007),
καθορίστηκαν 16 ζώνες προστασίας. Διαβάστε τις εδώ.
Πατήστε εδώ
για να δείτε το χάρτη με τις ζώνες προστασίας.
Αξιολόγηση
της εφαρμογής του Διαχειριστικού Σχεδίου του Εθνικού Δρυμού
της περιόδου 1997-2007:
Το διαχειριστικό σχέδιο του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, η ισχύς
του οποίου λήγει στο τέλος του 2007, έχει αξιολογηθεί από το
ΕΚΒΥ ως το πληρέστερο σε σχέση με τα αντίστοιχα των άλλων εθνικών
δρυμών της χώρας, υλοποιήθηκε σε σημαντικό βαθμό και συγκεκριμένα:
α) Θεσμικά μέτρα
– Ιδρύθηκε ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας
ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, στον οποίο εκπροσωπούνται
η Κεντρική Διοίκηση με τα Υπουργεία Ανάπτυξης, ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. και
Αγροτικής Ανάπτυξης, η Τοπική Αυτοδιοίκηση με τις Νομαρχίες
και τους τοπικούς Δήμους και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις,
με την Εταιρία Προστασίας της Φύσης και το WWF.
– Εκδόθηκε το Διάταγμα περί «Προστασίας του Ορεινού Όγκου της
Πάρνηθας», που ενσωμάτωσε τις προτάσεις του Διαχειριστικού Σχεδίου
και καθόρισε 16 ζώνες προστασίας, αυξάνοντας τον πυρήνα του
Δρυμού (ζώνες Α1 και Α2) από 38.000 στρ. σε 110.000 περίπου.
– Συντάχθηκε νέος κανονισμός λειτουργίας του Δρυμού, που δεν
έχει όμως ακόμη εγκριθεί.
Διαβάστε τον νέο
Κανονισμό Οργάνωσης, Λειτουργίας και Διαχείρισης του Εθνικού
Δρυμού Πάρνηθας.
– Εξασφαλίστηκε με νομοθετική ρύθμιση ετήσια επιχορήγηση του
Φορέα Διαχείρισης με το ποσό των 300.000 Ευρώ αναπροσαρμοζόμενο
κατά 5% ετησίως.
β) Προστασία και διαχείριση οικοσυστημάτων του Δρυμού
– Έγινε συλλογή, αναγνώριση και καταχώρηση των ειδών αυτοφυούς
χλωρίδας του Δρυμού. Από τα 1.100 είδη που είναι γνωστά σύμφωνα
με την νεότερη έρευνα της κας. Απλαδά, έχουμε φτάσει ήδη στα
1.200 περίπου και η έρευνα συνεχίζεται από βιολόγους, εξειδικευμένους
στη βοτανική.
– Αναγνωρίστηκαν, καταγράφηκαν, ταξινομήθηκαν και εκδόθηκε σχετικό
βιβλίο για τα σπάνια και προστατευόμενα είδη της χλωρίδας του
Δρυμού.
– Ολοκληρώθηκαν σε συνεργασία με το ΕΘΙΑΓΕ έρευνες για την ξήρανση
της ελάτης και την προσβολή της χαλεπίου πεύκης από το έντομο
Marchalina hellenica.
– Εγκαταστάθηκαν και λειτούργησαν νέοι μετεωρολογικοί σταθμοί
στον πυρήνα του Δρυμού, για έρευνα των τοπικών μετεωρολογικών
συνθηκών, απαραίτητων για τη διαχείριση του Δρυμού.
– Ολοκληρώθηκε μια σειρά έργων αντιπυρικής προστασίας – δασικοί
δρόμοι, αντιπυρικές λωρίδες, υδατοδεξαμενές, πυροφυλάκια, καθαρισμοί
παρόδιας βλάστησης κτλ., συνολικής δαπάνης άνω των 5.000.000
Ευρώ.
γ) Στον τομέα της ερμηνείας περιβάλλοντος είχε σχεδιαστεί, μελετηθεί
και δημοπρατηθεί η κατασκευή κέντρου ενημέρωσης επισκεπτών του
Δρυμού στην Αγία Τριάδα Πάρνηθας, προϋπολογισμού 2.000.000 Ευρώ,
το οποίο όμως δυστυχώς καταστράφηκε ολοσχερώς από την πυρκαγιά,
ενώ βρισκόταν στο στάδιο της κατασκευής του.
– Εξετάζεται η νέα θέση κατασκευής του.
– Οργανώθηκε σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας η καθημερινή
σχεδόν ξενάγηση σχολείων όλων των βαθμίδων στον Εθνικό Δρυμό.
Κατά μέσο όρο ξεναγούνται περίπου 1.500 μαθητές κάθε χρόνο.
Προβλήματα
εφαρμογής του Διαχειριστικού Σχεδίου.
Τα σημαντικότερα προβλήματα στην εφαρμογή του διαχειριστικού
σχεδίου είναι:
• Το ιδιοκτησιακό καθεστώς εκτάσεων.
• Σημαντικές εκτάσεις του Εθνικού Δρυμού βρίσκονται σε αμφισβητούμενο
ιδιοκτησιακό καθεστώς, το οποίο δημιουργεί σοβαρά προβλήματα
στην διαχείρισή του.
• Οι εγκαταστάσεις στον πυρήνα του Δρυμού που δεν συνάδουν με
το σκοπό ίδρυσής του και πρέπει σταδιακά να απομακρυνθούν (στρατιωτικές
εγκαταστάσεις, κεραίες Ρ/Τ μέσων, καζίνο κτλ.)
• Ο υπερβολικός αριθμός επισκεπτών κυρίως τις αργίες.
• Η ανεξέλεγκτη ρίψη σκουπιδιών από τους επισκέπτες.
• Η αστικοποίηση της Ιπποκράτειας Πολιτείας στον Ανατολικό ορεινό
όγκο της Πάρνηθας (πευκοδάσος 8.000 στρ.).
•
Η
δυσκολία αναδημιουργίας του ελατοδάσους λόγω των δυσμενών κλιματοεδαφικών
συνθηκών.
•
Η
διαχείριση της άγριας πανίδας
•
Οι
ζημιές στην αναβλάστηση των καμένων εκτάσεων και οι τεχνητές
αναδασώσεις
•
Η
υπερβόσκηση των δασικών εκτάσεων που δεν κάηκαν λόγω αύξησης
του πληθυσμού των ελαφιών και σημαντικής μείωσης των βιοτόπων
τους από την πυρκαγιά.
Γεώργιος
Αμοργιανιώτης,
Δασολόγος
Δασάρχης Πάρνηθας
