ΕΡΠΕΤΑ

Τα ερπετά είναι ζώα που διαθέτουν σπονδυλική στήλη και εξελικτικά τοποθετούνται μετά τα ψάρια και τα αμφίβια και πριν από τα πουλιά και τα θηλαστικά. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι το γεγονός ότι η επιφανειακή στιβάδα του δέρματός τους σχηματίζει φολίδες (αναδιπλώσεις του δέρματος) ή κεράτινες πλάκες. Μ' αυτόν τον τρόπο ξεχωρίζουν από τα αμφίβια και από τις άλλες δύο ζωικές ομάδες, τα πουλιά και τα θηλαστικά, οι οποίες φέρουν τρίχες και φτερά.

Είναι τα πρώτα σπονδυλωτά που απέκτησαν διακριτούς αυχενικούς σπονδύλους και ένα θώρακα λίγο ή πολύ κλειστό. Επίσης, ήταν οι πρώτοι ανώτεροι οργανισμοί που κατάφεραν να προσαρμοστούν πλήρως στη ζωή στην ξηρά και δεν εξαρτώνται από το νερό, όπως τα αμφίβια. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισαν κατά την Ιουρασσική περίοδο (Jurassic), οπότε είχαν εμφανιστεί οι δεινόσαυροι.

Η επιδερμίδα των ερπετών εκδύεται σε λίγο ή πολύ κανονικά χρονικά διαστήματα, τα οποία καθορίζονται από την ηλικία και την κατάσταση των ζώων, καθώς και από την εποχή. Τα νεαρά άτομα εκδύουν το δέρμα τους πιο συχνά από τα ενήλικα, καθώς αυξάνονται προοδευτικά σε μέγεθος. Στην αρχή η παλιά εξωτερική στιβάδα αποκολλάται ελαφρά, χωρίς να αποχωρίζεται από το σώμα, ενώ παράλληλα εκκρίνεται και ένα υγρό μεταξύ της πιο παλιάς και της μόνιμης στιβάδας. Η παλιά στιβάδα απομακρύνεται με το τρίψιμο των ζώων σε πέτρες ή κομμάτια ξύλου. Στα φίδια, αυτή βγαίνει σχεδόν ακέραια, ενώ στις σαύρες βγαίνει τμηματικά.

Όπως και τα αμφίβια, τα ερπετά είναι ποικιλόθερμα και είτε ζουν κοντά στην θερμοκρασία του περιβάλλοντος αέρα ή νερού είτε προσλαμβάνουν θερμότητα ηλιαζόμενα ή καθισμένα σε επιφάνειες που ζεσταίνονται από τον ήλιο. Χρειάζονται την ηλιακή θερμότητα για να δραστηριοποιηθούν, αλλά είναι αναγκασμένα να αποσύρονται σε σκιερά σημεία για να αποφύγουν την υπερθέρμανση. Πολλά είδη μειώνουν τις δραστηριότητές τους κατά τις θερμότερες ώρες της ημέρας ή δραστηριοποιούνται μετά τη δύση του ήλιου κατά τους θερμότερους μήνες του χρόνου. Τα ερπετά που ζουν σε εύκρατες περιοχές πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Οι λειτουργίες του οργανισμού τους μειώνονται στο ελάχιστο και επανέρχονται στον κανονικό τους ρυθμό την άνοιξη.

Τα περισσότερα ερπετά γεννούν αυγά, τα οποία έχουν μεμβρανώδες (φίδια, σαύρες) ή σκληρό κέλυφος (χελώνες, κροκόδειλοι), ενώ κάποια είδη είναι ζωοτόκα, δηλαδή γεννούν ζωντανά μικρά. Τα νεαρά άτομα μοιάζουν με τους γονείς τους και μπορούν να επιβιώσουν μόνα τους αμέσως μετά τη γέννησή τους.

Η όσφρηση στα ερπετά είναι έντονα αναπτυγμένη και πολλές φορές αντικαθιστά την όραση. Επίσης, τα φίδια φέρουν δηλητηριώδεις αδένες στη βάση της άνω γνάθου, οι οποίοι εκκρίνουν το δηλητήριο σε αύλακα ή κοινότητα των δηλητηριωδών δοντιών. Στην Ελλάδα, τα μόνα φίδια που διαθέτουν ισχυρό δηλητήριο είναι οι οχιές, αλλά ακόμα και αυτές θεωρείται ότι πρέπει να δαγκώσουν πολλές φορές έναν άνθρωπο, για να καταφέρουν τον θάνατό του.

Κοινό γνώρισμα στα διάφορα είδη είναι η μακροβιότητα. Διάφορες χελώνες για παράδειγμα ζουν περισσότερο από 150 χρόνια.

Τα ερπετά είναι γνωστά εδώ και 350 εκατομμύρια χρόνια. Από τα 100 είδη ερπετών που απαντούν στην Ευρώπη, τα 61 υπάρχουν στην Ελλάδα, ενώ πολυάριθμα είναι τα υποείδη τους, πολλά από τα οποία αποτελούν στενότοπα ενδημικά (πολύ μικρή εξάπλωση, π.χ. μόνο σε ένα νησί). Η ελληνική ερπετοπανίδα είναι η πλουσιότερη της Ευρώπης. Για παράδειγμα, ολόκληρη η Σκανδιναβία αριθμεί 20 μόλις είδη ερπετών!

Στην Πάρνηθα έχουν καταγραφεί 3 είδη χελωνών, 10 είδη σαυρών και 9 είδη φιδιών (Αμοργιανιώτης & Βαβίζος, 1997). Αναλυτικότερα, αυτά είναι τα εξής:

Επιστημονικό όνομα	Ελληνικό όνομα
Χελώνες
Testudo boettgeri (=T. hermanni)	Μεσογειακή χελώνα
? Testudo ibera (=T. graeca)	Ελληνική χελώνα
Testudo marginata	Κρασπεδωτή χελώνα
Σαύρες
Cyrtodactylus kotschyi	Κυρτοδάκτυλος
Anguis fragilis	Κονάκι
Ophisaurus apodus	Τυφλίτης
Ablepharus kitaibelii	Αβλέφαρος
Chalcides ocellatus	Λιακόνι
Ophiomorus punctatissimus	Οφιόμορος
Lacerta trilineata	Πρασινόσαυρα
Podarcis erhardii	Αιγαιόσαυρα
Podarcis muralis	Τοιχόσαυρα
Podarcis taurica	Ταυρική γουστέρα
Φίδια
Typhlops vermicularis	Σκουληκόφιδο
Coluber gemonensis	Δενδρογαλιά
Coluber najadum	Σαΐτα
Elaphe situla	Σπιτόφιδο
Elaphe quatuorlineata	Λαφίτης
Malpolon monspessulanus	Σαπίτης
Natrix natrix	Νερόφιδο
Telescopus fallax	Γατόφιδο
Vipera ammodytes	Οχιά

? αμφίβολο εάν υπάρχει στην Πάρνηθα

Παίξτε το παιχνίδι μας και γνωρίστε τα ζώα που υπάρχουν στην Πάρνηθα!

Επικοινωνία:

   Δασαρχείο Πάρνηθας
   Λεωφ. Θρακομακεδόνων    142, Αχαρνές. Τ.Κ. 13601
   Τηλ.: 210 2434061-3
   fax.: 210 2434064

mail: daspar@otenet.gr